TARIM 101: Ekstansif ve İntansif Tarım

Tarım sektörü, Cumhuriyetimizin kuruluşundan günümüze kadar, ülkemizin ekonomik ve sosyal gelişmesinde çok önemli görevler üstlenmiş ve bu görevini günümüze kadar sürdürmüştür. Türkiye tarım sektörü 85 milyon nüfusu, 5 milyondan fazla mülteci ve 30 milyon üzerinde turist potansiyeli ile yılda ortalama 100 milyondan fazla insanı besleyebilirken ilave yaklaşık 7 milyar $ gıda ihracatı yaparak dış ticaret fazlası verebiliyor. Ancak ülkemizdeki potansiyel bunun çok üzerindedir. Çok zengin ve fazla topraklarımız olmasına rağmen Tarım gelirimiz bazı Avrupa ülkelerine kıyasla oldukça az kalmaktadır. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre Türkiye'nin tarım ihracatı, 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 15,3 artarak 34 milyar 246 milyon dolara çıktı. Öte yandan Türkiye’nin 1/20 oranında yüzölçümüne sahip olan Hollanda; 2022 yılında bir yıl önceye göre yüzde 17,2 artışla, toplam 122,3 milyar euro değerinde tarım ürünü ihraç etti. Birçok koşul etken olsa da en büyük etken: İntansif tarım yerine Ekstansif tarımın yaygın olarak kullanılmasıdır.

Peki nedir bu terimler?

EKSTANSİF TARIM

Ekstansif tarım, modern tarım yöntemlerinin kullanılmadan ilkel yöntemler ile gerçekleştirilen bir tarım metodudur. Bu tarım türünde geleneksel yöntemler kullanılmaktadır. Ekstansif tarımda; ilaçlama, gübreleme, kaliteli tohum ve sulama gibi uygulamalar yeterli seviyede olmadığı için verim oldukça düşüktür. Ekstansif tarım daha çok iklimsel koşullara ve doğal koşullara bağımlıdır. Bu nedenlerden dolayı tarım alanının genişliği değişmediği halde yağışlarda görülen oranların değişmesi, üretimi oldukça etkiler. Ürünlerin yetişmesi ile iklimsel koşullar arasında paralellik söz konusudur. Buna göre yağışların az olduğu dönemlerde üretim anlamında verim azalmaktadır. Yağışlar fazlalaştığında ise üretim artmaktadır.

EKSTANSİF TARIMIN ÖZELLİKLERİ NEDİR?

Tamamen ilkel yöntemlere bağlı bir tarım metodu olan ekstansif tarımdaki üretim, yağış miktarı ile doğrudan orantılıdır. Ekstansif tarım yönteminde teknoloji ve modern tarım yöntemleri kullanılmamaktadır. Buna göre makine kullanım oranı oldukça düşüktür. Gübre kullanımı ve tohum ıslahı da az görülmektedir. Bununla birlikte sulama problemi fazla olan ekstansif tarım yönteminde nadas alanları geniş bir yapıya sahiptir. Ülkemizde ekstansif tarım alanları daha çok; Karadeniz, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde görülmektedir. Ekstansif tarımda makine yerine insan gücü kullanıldığından dolayı üretim ve verim oldukça düşüktür.

İNTANSİF TARIM

"Yoğun tarım" olarak da bilinen İntansif tarım, topraktan yüksek verim elde etmek amacıyla çeşitli yöntemlerin uygulandığı bir tarım metodudur. İntansif tarımda; modern, bilimsel ve teknolojik yöntemler kullanılmaktadır. Az gider ve az emekle yapılan ekstansif tarımın tam tersidir.

İNTANSİF TARIM YÖNTEMİNİN UYGULANMASI

İntansif tarımda, modern ve teknolojik tarımın bütün yöntemleri uygulanmaktadır. Böylece, en yüksek verim elde edilmeye odaklanılmaktadır. Toprağın potansiyeline bağlı olarak birim alandan en yüksek ürün miktarı alınması ve hayvanlardan en yüksek et ve süt miktarının elde edilmesi ile sonuçlanmaktadır. Bu tarım yönteminde; tarımsal mekanizasyon, ilaçlama, sulama, gübreleme, hayvan ve tohum ıslahı gibi her türlü teknik kullanılmaktadır. Daha iyi sonuç alınabilmesi için tarımsal işleme tesislerine ve pazarlama sistemine ihtiyaç duyulmaktadır. Yoğun tarım metodunda insan gücünün yerini makineler almıştır. Bütün bunlar birim alandan elde edilen verimi artırmaktadır. İntansif tarımın öne çıkan en önemli özelli

klerinden biri de nadas uygulamasının en aza indirilmiş olması veya hiç tercih edilmemesidir. Bunun da etkisiyle yılda birden fazla ürün alınmaktadır. Çoğu ülkede 1960’lı yıllardan sonra yaygınlaşan İntansif tarımın, nadası daha az kullanmaya teşvik etmesi sonucu "Yeşil Devrim" ismi verilen o meşhur verim artışı yaşanmıştır. O dönemden bu yana pek çok ülkede İntansif tarımın yaygınlaştığı bilinmektedir.

İNTANSİF TARIMIN AVANTAJLARI

Nüfusa oranla tarım arazisinin sınırlı olduğu gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılan İntansif tarım, birçok avantaj sunmaktadır. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Modern yöntemler ile tarım yapılmaktadır.

• Üretimin önemli bir kısmı dış pazarda satılmaktadır ve bu yüzden dış ticaret gelirlerinde artış olmasını sağlamaktadır.

• İnsan gücüne daha az ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü insanların işini, yenilikçi ve teknolojik özellikli makineler yapmaktadır.

• İlaçlama yoluyla zararlı maddelerle kolayca mücadele edilmektedir.

• En iyi cins tohumlar kullanılarak kaliteli mahsul üretilmektedir.

• Diğer tarım yöntemlerine göre verimlilik çok daha yüksek olmaktadır.

İNTANSİF TARIMDA VERİMİ YÜKSELTMEK İÇİN KULLANILAN YÖNTEMLER

• Sulama: Su, toprağa değişik sistem ve yöntemlerle birlikte verilmektedir. Daha az su ve daha az işçilik tercih edilmektedir. Tuzluluk ve drenaj problemi oluşturmayacak, kalite ve verimi artıracak sistemler kullanılmaktadır. Yüzey sulama, yağmurlama ve mikro sulama yöntemi daha sık tercih edilmektedir.

• Gübreleme: İnsana ve doğaya zarar vermeyen organik gübreler kullanılmaktadır. Gübreleme işlemi ise el ile değil, makineler ile gerçekleştirilmektedir.

• Tohum Islahı: Tarım yapılacak bölgenin toprağı ve iklimi göz önünde bulundurularak verimi artıracak tohumlar seçilmektedir.

• Makine Kullanımı: Modern tarımın bir gerekliliği olarak makine kullanımı, ürünün zamanında ekimini, hasadını ve yüksek verimli olmasını sağlamaktadır.

• Zirai Mücadele: Topraktaki zararlıların, haşerelerin yok olması, insan ve doğa sağlığını desteklemek için zirai ilaçlama yapılmaktadır.

• Toprak Bakımı: Toprağın zamanında sürülmesi ve yabancı otlardan arındırılması sayesinde erozyona karşı en iyi şekilde koruma sağlanmaktadır.

Bazı ülkelerin buğday verimleri uygulanan tarım yöntemi hakkında bilgi verir. Hektar başına verim; Belçika ve Almanya 3600 kg, Fransa 4500 kg, Hollanda 4800 kg'dır. Oysa aynı verim Türkiye'de 1800–2000 kg, Orta Doğu ve Afrika'da 1000–1200 kg'dır. Aynı durum hayvancılık içinde geçerlidir. İntansif tarımda süt verimi hayvan başına ortalama 6000–8000 kg, et verimi 500–700 kg'ı bulmaktadır.

Toprakları kısıtlı, nüfusu fazla olan ülkeler mecburen İntansif tarım yöntemini uygulamak zorundadır. Eski zamanlardan beri tarımda kullanılan topraklarda entansif tarım yapılmasında sorun yoktur fakat gelişmiş ülkeler için İntansif tarım daha uygundur. Çünkü modern tarım aletleri, gübreleme, ıslah edilmiş tohum gelişmiş ülkelerin elindedir ve geri kalmış ülkelerin bunlara ulaşmak için sermayeleri yetersizdir.

Tarımda dijitalleşmeye örnek olarak verilecek birkaç ülke:

HOLLANDA:

Amerika'nın ardından dünyanın en büyük ikinci tarım ihracatçısı olan Hollanda, verimli ve sürdürülebilir tarımda ise lider bir konuma sahip. Toprakta veya açık havada üretime kıyasla çok daha az su ve böcek ilacı ile tarımsal ürün yetiştiren ülke, bunu son teknolojiden faydalanarak yapıyor. Ülke topraklarının yarısından fazlası tarım ve bahçecilik için kullanılıyor. İklim kontrollü çiftlikler sayesinde Hollanda, hava koşullarına rağmen domates ihracatında küresel lider olmayı başarıyor. Tüm küresel sebze tohumları ticaretinin üçte birinden fazlasını ise tek başına üstleniyor. Bu şaşırtıcı başarının arkasındaki akıl ise dünyanın tarım alanındaki en başarılı üniversitesi olan Wageningen Üniversitesi. Amsterdam'ın 80 mil güneydoğusundaki Wageningen Üniversitesi ve Araştırma (WUR) Merkezi, tarım teknolojisi start-up'ları ve deneysel çiftliklerden oluşan geniş bir kümelenme olan Yemek Vadisi'nin (Food Valley) arkasındaki güç. Hollanda, Yemek Vadisi içinde geliştirdiği teknolojilerle, Amerika'nın teknoloji üretim merkezi olan Silikon Vadisi'nin yerine göz dikiyor.

BREZİLYA:

Akıllı tarım uygulamalarıyla, ekonomik gelirinin önemli bir kısmını tarım sektöründen sağlayan ülkelerden biri de Brezilya... 2.1 milyar dönümlük araziye sahip olan Brezilya'da, 867.4 milyon dönümlük alanda tarım yapılıyor. Dünyanın ikinci büyük soya fasulyesi üreticisi olan Brezilya, aynı zamanda dünyanın en büyük kahve, sığır eti, etanol ve soya fasulyesi ihracatçısı... Brezilya topraklarının yaklaşık yüzde 7'si soya fasulyesi içeren mahsul üretimi için kullanılıyor. Brezilya aynı zamanda dünya portakal üretiminin 1/3'ünü gerçekleştiriyor.

YENİ ZELANDA:

Yeni Zelanda'daki tarım endüstrisinin geleceği, hızlı nüfus artışı ve tüketici talebi tarafından şekilleniyor. Ülkede küresel trendleri takip eden organik tarım, bahçecilik ve hayvancılık sektörleri artan pazar payları ile uluslararası alanda ön plana çıkıyor. Global tarım teknolojileri (AgriTech) yatırımı yüksek olan Yeni Zelanda, kendisini AgriTech ülkesi olarak tanımlıyor.

Türkiye, kendi kendine yeterli tarımsal üretime sahip bir ülkedir. Bu durum, Türkiye'ye tarımsal ürün ithal etmeyen veya kısmen çok az miktarda ithalat yapan bir ülke olma avantajı sağlamaktadır. Türk tarımı, henüz modern teknolojinin kullanıldığı bir yapı değişikliğine girmemiş olmasına rağmen, sahip olduğu tarımsal potansiyel sayesinde önemli miktarda tarım ürünü ihraç edebilmektedir. Dünya tarım ürünleri pazarlarının özellikle gelişmiş ülkelerin elinde bulunmasına rağmen, Türk tarım ürünlerinin bu pazarlara girebilmesi, Türkiye'nin bu konuda potansiyel üstünlüğe sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Çünkü, Türkiye, gelişmiş ülkelerdeki gibi, İntansif üretim yapmaması yanında Ekstansif üretim imkanına sahip olması bu pazarlara girmesine yardımcı olmaktadır. Bununla beraber, Türkiye'nin uzun dönemde İntansif üretime geçememesi halinde, bu potansiyel üstünlüğünü kaybetme tehlikesi ortaya çıkacaktır. Zira, mukayeseli üstünlüğü uzun süre devam ettirebilmenin en önemli unsuru, günümüzde teknoloji ve verim konusunda sürekli gelişmeler sağlamaya bağlıdır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi tarımdaki üretim potansiyelini harekete geçirmek, ülkelerin gelişmişlik düzeylerine ve dolayısıyla teknoloji kullanımına bağlıdır. Daha iyi bir tarım, daha iyi bir gelecek için…

Tarım konusunda bilinçlendirme amacıyla hazırladığımız “TARIM 101” makale serimizin sonuna geldik. Dilerim bilgilendirici, eğlenceli ve ilgi çekici olmuştur. Başka bir serimize kadar sevgiyle ve sağlıcakla kalın.

Ahmet ÇİFTÇİ

KAYNAKÇA

Doğan, S. (2018, Mart). TÜRKİYE İÇİN TARIMIN ÖNEMİ. Tesav: https://www.tesav.org.tr/wp-content/uploads/2018/03/SON-T%C3%9CRK%C4%B0YE-%C4%B0%C3%87%C4%B0N-TARIMIN-%C3%96NEM%C4%B0-VE-TARIMA-BAKI%C5%9E-SAM%C4%B0-DO%C4%9EANIN-SUNU%C5%9EU.pdf adresinden alındı

HARS. (2022, Temmuz 17). Ekstansif Ve İntansif Tarım. HARS: https://www.hars.com.tr/tr/ekstansif-ve-intansif-tarim adresinden alındı

KOCAGIL, M. (2021, Temmuz 17). Tarımda fark yaratan 4 ülke. Platin Online: https://www.platinonline.com/tarim-4-0/tarimda-fark-yaratan-4-ulke-1079290 adresinden alındı

NTVPara Haberleri. (2023, Ocak 4). Tarım sektörü 2022 yılını rekor ihracatla tamamladı. NTVPara: https://www.ntv.com.tr/ntvpara/tarim-sektoru-2022-yilini-rekor-ihracatla-tamamladi,DiiByyvL8U6aK-UbvgsR6Q adresinden alındı

Son Hbaer. (2023, Şubat 28). Hollanda’nın tarım ürünleri ihracatı yüzde 17,2 artarak 122,3 milyar euroya ulaştı. Son Haber: https://www.sonhaber.eu/hollandanin-tarim-urunleri-ihracati-yuzde-172-artarak-1223-milyar-euroya-ulasti#:~:text=Hollanda%2C%202022'de%20bir%20y%C4%B1l,ihracat%20hacmi%20hafif%20oranda%20d%C3%BC%C5%9Ft%C3%BC. adresinden alındı

TKTeknoloji. Ekstansif Tarım Nedir? TarımKrediTeknoloji: https://www.tkteknoloji.com.tr/medya-merkezi/blog/ekstansif-tarim-nedir/#:~:text=Ekstansif%20tar%C4%B1m%2C%20modern%20tar%C4%B1m%20y%C3%B6ntemlerinin,olmad%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20i%C3%A7in%20verim%20olduk%C3%A7a%20d%C3%BC%C5%9F%C3%BCkt%C3%BCr. adresinden alındı

TUNA, Y. DÜNYA TARIMSAL ÜRETİMİNDEKİ GELİŞMELER VE TÜRKİYE. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/8440 adresinden alındı

Vikipedi. (2015). Yoğun tarım. Vikipedi: Özgür Ansiklopedi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Yo%C4%9Fun_tar%C4%B1m#:~:text=%C3%87%C3%BCnk%C3%BC%20modern%20tar%C4%B1m%20aletleri%2C%20g%C3%BCbreleme,tar%C4%B1m%20(ekstansif)%20y%C3%B6ntemi%20uygulayabilirler. adresinden alındı